कोकणात मानवेल जातीचा बांबू यशस्वी होत असताना टिशू कल्चरचा आसाम बांबू कसा जगणार? शेतकऱ्यांचा सवाल
मिलिंद माने
मुंबई : मागील चार वर्षांपूर्वी राज्यातील ३३ कोटी वृक्ष लागवडीचा घोटाळा बाहेर आला होता. त्यानंतर पुन्हा एकदा महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजनेअंतर्गत बांबू लागवडीचा घोटाळा महाराष्ट्रात उघड होत आहे. कोकणात हवामानानुसार व पडणाऱ्या पर्जन्यमानानुसार कोकणामध्ये मानवेल जातीच्या बांबूची लागवड यशस्वी होते, मात्र कंपन्यांच्या फायद्यासाठी आसामचा टिशू कल्चरचा बांबू लावण्याचे धोरण शासनाने अवलंबल्याने नक्की बांबू कोणी कोणाला लावला असा सवाल या निमित्ताने उपस्थित होत आहे.
राज्यात या बांबू लागवडीतून करोडोचा घोटाळा पुन्हा उघड होण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे. महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजने अंतर्गत बांबू लागवडीसाठी Expression of interest द्वारे निश्चित केलेल्या संस्थांच्या माध्यमातून रोपे खरेदी करण्याबाबत राज्य शासनाने शासन निर्णय क्रमांक महाराष्ट्र ग्रामीण रोजगार हमी योजना 2023/ प्र. क्र.१/ महासंचालक महाराष्ट्र ग्रामीण रोजगार हमी योजना-५ , 21 ऑगस्ट 2023 रोजी काढलेल्या शासन निर्णयानुसार राज्यात सुविधा संपन्न कुटुंब मिशन राबविण्यात येत आहे. राज्यातील प्रत्येक कुटुंबाने सुविधा संपन्नतेचे चार टप्पे गाठायचे आहेत. त्यासाठी शेतकऱ्यांच्या शेतातील उत्पन्नात वाढ होणे आवश्यक आहे. शेतातील उत्पन्नात वाढ होण्याचे प्रमुख दोन मार्ग आहेत. एक आधी घेतल्या जाणाऱ्या पिकाची उत्पादकता वाढवून किंवा दुसरे सध्याच्या पिकात बदल करून अधिक उत्पन्न देणारे पीक घेणे. त्यासाठी राज्यातील सिंधुदुर्ग जिल्ह्यामधील बांबू हे पीक मनरेगा अंतर्गत प्रायोगिक तत्त्वावर घेऊन पाण्यात आले बांबूचे अर्थकारण अधिकांश इतर पिकाच्या तुलनेत चांगले दिसून आले. आधी बांबूच्या बाजारपेठेबद्दल साशंकता असायची परंतु आता बांबू बायोमास म्हणून वापरण्याचे केंद्र शासनाच्या धोरणामुळे ती दूर झाली आहे.
यासाठी शासनाने Ncp-Tcp सर्टिफिकेट प्राप्त असणाऱ्या व गुणवत्ता पूर्ण रुपये उपलब्ध करून देणाऱ्या इश वेद बायोटेक प्रायव्हेट लिमिटेड, अल्माक बायोटेक एल.एल.पी., ग्रोमोअर बायोटेक लिमिटेड या तीन कंपन्यांची निवड करण्यात आली. यामध्ये विविध प्रजातीच्या बांबूंच्या रोपांची निर्मिती करून त्याचा पुरवठा शासनास करावयाचा आहे. ईश् वेद बायोटेक प्रायव्हेट लिमिटेड या कंपनीने सन 2023-24 या आर्थिक वर्षात Bambusa Balcooa या जातीच्या बांबूंची 16 लाख सन 2024-25 या वर्षात 40 लाख व 2025-26 या वर्षात 40 लाख तर Dendrocalamu s Brandisii या प्रजातीची 2023-24 या आर्थिक वर्षात 12 लाख तर 2024-25 या आर्थिक वर्षात ३० लाख तर 2025-26 या आर्थिक वर्षात ३० लाख तर Bambusa Nutans या प्रजातीची 2023-24 या आर्थिक वर्षात १२ लाख, 2024-25 या आर्थिक वर्षात ३० लाख व 2025-26 या आर्थिक वर्षात ३० लाख, तर Dendrocalamu S Asper या प्रजातीची 2023-24 आर्थिक वर्षात १२ लाख तर 2024-25 या आर्थिक वर्षात ३० लाख व 2025-26 या आर्थिक वर्षात ३० लाख तसेच Bambusa Tulda या प्रजातीची 2023 -24 आर्थिक वर्षात 12 लाख तर 2024-25 आर्थिक वर्षात ३० लाख व 2025-26 या आर्थिक वर्षात ३० लाख तर Dendrocalamu s Strictus या प्रजातीची 2023-24 आर्थिक वर्षात ४ लाख, 2024-25 या आर्थिक वर्षात १० लाख व 2025-26 या आर्थिक वर्षात १० लाख तर oxytenenthara Stocksii या प्रजातीची 2023-24 या आर्थिक वर्षात ४ लाख, 2024-25 या आर्थिक वर्षात १० लाख व 2025-26 आर्थिक वर्षात १० लाख तर Valgaris Green या प्रजातीची सन 2023-24 या आर्थिक वर्षात १२ लाख, 2024-25 च्या आर्थिक वर्षात ३० लाख व 2025-26 या आर्थिक वर्षात ३० लाख बांबूची रोपे खरेदी करण्याचे ठरले आहे.
अलमाक बायोटेक एल.एल.पी. या कंपनीला Bambusa Balcooa या प्रजातीची 2023-24 आर्थिक वर्षात ७ लाख, 2024-25 या आर्थिक वर्षात ५ लाख व 2025-26 या आर्थिक वर्षात ५ लाख तर Bambusa Tulda या प्रजातीची 2023-24 या आर्थिक वर्षात १० लाख, 2024-25 या आर्थिक वर्षात १० लाख व 2025-26 या आर्थिक वर्षात १० लाख तर Dendrocalamu s Strctus या प्रजातीची 2023-24 या आर्थिक वर्षात १० लाख, 2024-25 या आर्थिक वर्षात ७ लाख व 2025-26 या आर्थिक वर्षात ७ लाख बांबूची रोपे खरेदी करण्याचे ठरले आहे.
ग्रोमोअरबायोटेक लिमिटेड या कंपनीला Bambusa Balcooa प्रजातीची 2023-24 आर्थिक वर्षात 50 लाख, 2024-25 या आर्थिक वर्षात 60 लाख, 2025-26 या आर्थिक वर्षात 65 लाख तर Dendrocalamu s Brandisii या प्रजातीची 2024-25 या आर्थिक वर्षात १ लाख, 2025-26 आर्थिक वर्षात १ लाख, तर Bembusa Nutans या प्रजातीची 2023-24 आर्थिक वर्षात १५ लाख, 2024-25 या आर्थिक वर्षात १५ लाख व 2025-26 या आर्थिक वर्षात 15 लाख, Dendrocalamus Asper या प्रजातीची 2023 -24 आर्थिक वर्षात २ लाख, 2024-25 या आर्थिक वर्षात २ लाख व 2025-26 या आर्थिक वर्षात २ लाख, Bambusa Tulda या प्रजातीची 2023-24 आर्थिक वर्षात २ लाख, 2024-25 या आर्थिक वर्षात १० लाख, 2025-26 या आर्थिक वर्षात १० लाख, Oxytenenthara Stocksii या प्रजातीची 2023-24 या आर्थिक वर्षात २ लाख, 2024-25 या आर्थिक वर्षात ३ लाख व 2025-26 आर्थिक वर्षात ३ लाख, Valgaris Green या प्रजातीची 2024 -25 या आर्थिक वर्षात ३ लाख व 2025 -26 या आर्थिक वर्षात ३ लाख बांबूची रोपे खरेदी करण्याचे ठरले आहे.
ईश वेद बायोटेक प्रायव्हेट लिमिटेड या कंपनीकडून तीन वर्षात ४ कोटी ५६ लाख बांबूची रोपे, तर अल्माक बायोटेक एल.एल.पी. या कंपनीकडून तीन वर्षात ७१ लाख बांबूची रोपे तर ग्रोमोअर बायोटेक लिमिटेड या कंपनीकडून तीन वर्षात २ कोटी ६४ लाख बांबूची रोपे खरेदी करण्यात येतील. एकंदरीत तीन वर्षात ७ कोटी ९१ लाख बांबूची रोपे संबंधित कंपन्यांकडून खरेदी करण्याचे नियोजन असल्याचे विभागाने काढलेल्या परिपत्रकावरून स्पष्ट होत आहे.
सन 2019 मध्ये वित्त व नियोजन आणि वने मंत्री असताना सुधीर मुनगंटीवार यांनी ३३ कोटी वृक्षारोपण कार्यक्रमासमवेत व अटल बांबू समृद्धी योजना आणली होती. मात्र, त्या योजनेत देखील टिशू कल्चरल जातीच्या बांबूंची लागवड करणे होते. मात्र, त्यामध्ये शेतकऱ्याला अनुदान देऊन शेतकऱ्याने या जातीच्या रोपांची लागवड करण्याचे त्या वेळेला धोरण ठरले होते. मात्र, त्यावेळी देखील कोकणात टिशू कल्चरल जातीच्या बांबूची लागवड यशस्वी झाली नाही. त्यानंतर आता पुन्हा राज्य शासनाने परराज्यातील कंपन्यांना पुन्हा एकदा जी बांबूची रोपे कोकणातील हवामानावर जगत नाहीत ती कोकणकर जनतेच्या कपाळी मारण्याचे काम रोजगार हमी योजनेअंतर्गत करण्यात आले आहे. एकंदरीत ३३ कोटी वृक्ष लागवड योजना अपयशी झाल्यानंतर आता बांबू लागवड योजना यशस्वी होईल का? हे येणाऱ्या काळात स्पष्ट होईल.