डॉ. श्रीकृष्ण दि. तुपारे
प्राध्यापक
आ. प्र. वि. महाविद्यालय, नागोठणे
मो. क्र. 8412991873
नवीन शैक्षणिक धोरणाने गेली तीन वर्षे शिक्षक, पालक व शिक्षण सम्राटांच्या मनात संभ्रम निर्माण केला, तरीही ते पदव्युत्तर वर्गास गतवर्षी लागू केले व शैक्षणिक वर्ष २०२४-२५ मध्ये पदवी प्रथम वर्षास लागू केले. विद्यार्थ्यांना त्यांचे आवडते विषय घेऊन पदवीधर होण्यासाठी केलेली अभ्यासक्रमांची रचना विद्यार्थी वर्गात फार संभ्रम निर्माण करीत आहेत. पण हा अभ्यासक्रम फार चांगला आहे हे दाखवून त्याला सरकार विद्यार्थी वर्गांच्या घश्यात लोटण्याचा प्रयत्न केला आहे असे म्हटले तर वावगे ठरू नये.
पदवीच्या पारंपारिक विषयांसोबत या नवीन शैक्षणिक धोरणातील अभ्यासक्रमात खूप खुल्या वैकल्पिक विषयांची बास्केट विद्यार्थ्यांना उपलब्ध करून देण्यात आलेली आहे. यासाठी दोन क्रेडिटचा अभ्यासक्रम देण्यात आलेला आहे. या बास्केटमध्ये मराठी चित्रपट गीतांचा अभ्यास, स्पर्धा परीक्षा पूर्वतयारी, निबंध लेखन व पुस्तक सारांश लेखन, नाटक एक प्रयोगजीवी कला, भारतीय बौद्ध धर्माचा इतिहास, भारतीय जैन धर्माचा इतिहास, भारतीय संविधानाची ओळख, ग्रामीण सामाजिक जीवन, व्यक्तिमत्व विकास, कथा लेखन, संशोधन लेखन इ. या विषयाप्रमाणे राष्ट्रीय सेवा योजना हा ही विषय खुल्या वैकल्पिक विषयांमध्ये समाविष्ट केला आहे.
भारत सरकारच्या क्रिडा व शिक्षण मंत्रालयाने १९६९ मध्ये सुरू केलेली ही एक योजना. सुरुवातीस ही योजना सक्तीच्या राष्ट्रीय छात्रसेना योजनेचा पर्याय म्हणून सुरू झाली. राष्ट्रीय छात्रसेना दलात न जावू शकणाऱ्या महाविद्यालयीन विद्यार्थ्यांनी राष्ट्रीय सेवा योजनेत भाग घ्यावा, अशी तेव्हा अपेक्षा होती. राष्ट्रीय सेवा योजनेचे मुख्य उद्दिष्ट महाविद्यालयीन विद्यार्थ्यांमध्ये राष्ट्रीयत्वाची जाणीव निर्माण करून त्यांना सामाजिक कार्याचा सराव करण्यास वाव देणे हे आहे. महाविद्यालयाचा परिसर स्वच्छ करणे, क्रीडांगणे तयार करणे, ग्रामीण विभागातील रस्ते बांधणे, प्रौढ शिक्षण, गलिच्छ वस्त्यांची सफाई, प्रथमोपचार, नागरी संरक्षण, लसिकरण, रक्तदान शिबिरे आयोजित करणे इ. कार्यक्रमांचा या योजनेत समावेश आहे.
१९७६-७७ पासून ग्रामीण विभागाची सुधारणा, तसेच आर्थिक व सामाजिक दृष्ट्या कमजोर असलेल्या लोकांच्या विकासाची कामे यांवर भर देण्यात आला. या दृष्टीने ग्रामीण भागातील परिसराची सुधारणा व आरोग्य तथा कुटुंबनियोजन हे कार्यक्रम हाती घेण्यात आले. त्याचप्रमाणे उत्पादनविषयक कार्यक्रम, आणीबाणी, प्रौढ शिक्षण, मनोरंजन, बालकांसाठी उपक्रम इ. कामेही सुरू करण्यात आली. १९८५ च्या युवक वर्षामध्ये या कार्यक्रमांना विशेष उजाळा देण्यात आला. तेव्हापासून ही योजना सलग दोन वर्षे व एक विशेष हिवाळी शिबीर अशी चालू झाली. हा कार्यकाळ पूर्ण केलेल्या विद्यार्थ्यांना प्रमाणपत्र देण्यास सुरुवात केली. राष्ट्रीय सेवा योजना हा विषय नवीन शैक्षणिक धोरणातील खुल्या वैकल्पिक विषयांमध्ये समाविष्ट केल्याने ज्या विद्यार्थ्यांना ह्या योजनेत सहभागी होता आलेले नाही, त्यांना ही योजना समजून घेण्यासाठी फायद्याची ठरणारी आहे. ही योजना भारत सरकारने चालू ठेवलेली एकमेव अनुदान प्राप्त योजना आहे. दोन सत्रामध्ये ही योजना विभागली आहे. पहिल्या सत्रात या योजना चा इतिहास त्याची उद्दिष्ट्ये, स्वयंसेवकांचा सहभाग, कार्यक्रम अधिकारी यांची भूमिका व कार्य, या अनुषंगाने राबविण्यात येणारे उपक्रम व विशेष शिबिर आयोजन, राष्ट्रीय सेवा योजना देत असलेल्या संधी या सर्वांचा समावेश केला आहे.
या योजनेच्या दुसऱ्या सत्रात या आखलेल्या प्रकल्पाची अंमलबजावणी आपेक्षित आहे. शिबिरांचे आयोजन करणे अपेक्षित आहे.या विषयाची काटेकोरपणे अंमलबजावणी झाली तर महाविद्यालय बऱ्याच बाबी साध्या करू शकतील. हरीत क्लबचे काम वर्षभर होईल. महाविद्यालय परीसरात केलेली वृक्ष लागवडीचे संवर्धन चांगल्या प्रकारे होईल. म्हणजे पावसाळ्यात राष्ट्रीय सेवा योजना विभागाद्वारे केलेले वृक्षारोपणाचे पावसाळ्यानंतर हे विद्यार्थी जपवणूक करतील हे अपेक्षित आहे. या वर्षी बऱ्याच महाविद्यालयात हा विषय विद्यार्थ्यांपर्यंत पोहचलेला नाही. बास्केटमधील विषयांची यादी फार मोठी आहे. पण विषय तज्ञ कशे उपलब्ध करावे याबाबत प्रशासन एक शब्दही बोलत नाही. शिवाय विषय तज्ञांचे मानधनाची तरतूदी विषयी कोठेही उल्लेख केलेला नाही. हे सर्व अनभिज्ञ असले तरी हा विषय खुला वैकल्पिक विषयांमध्ये सरस ठरणार हे नक्की.